2016-12-14

"प्रयन्ति” in the first anuvāka of भृगु-वल्ली of तैत्तिरीयोपनिषद्

I was just asked about a word in Taittiriya.
As this is a common grammatical question, I added a footnote in my book (Volume 3 of the Study Guide to Paninisutra), and I may share here also.

यतो वा इमानि भूतानि जायन्ते । येन जातानि जीवन्ति । यत्प्रयन्त्यभिशन्ति । तद्विजिज्ञासस्व । तद्ब्रह्मेति ।
The word “प्रयन्ति” in the first anuvāka of भृगु-वल्ली of तैत्तिरीयोपनिषद् is a noun made of प्रातिपदिक प्रयत् in neuter with 1/3 ending.
प्र is the उपसर्ग; इण् गतौ (2P to go) is the धातु; शतृ is the कृत्-प्रत्यय.

इण् गतौ (2P) to go
इ + लट्         3.2.123 वर्तमाने लट् ।
इ + शतृँ         3.2.124 लटः शतृशानचावप्रथमासमानाधिकरणे ।
इ + शप् + अत्     3.1.68 कर्तरि शप् । ~ सार्वधातुके
इ  + अत्         2.4.72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः । ~ लुक्
यत्              6.4.81 इणो यण्।   

प्रयत् + जस्
प्रयत् + शि        7.1.20 जश्शसोः शि । ~ नपुंसकात्
प्रय न् त् + इ    7.1.70 उगिदचां सर्वनामस्थानेऽधातोः।
प्रयंत् + इ        8.3.24 नश्चापदान्तस्य झलि । ~ अनुस्वारः
प्रयन्त्+ इ        8.4.58 अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः ।
प्रयन्ति

So too, the word गच्छन्ति in the शाङ्करभाष्यम्. (गम् + शतृ) + नपुंसक 1/3

2016-12-03

सुधर्मा

If it is a general word, meaning "in which/that which has good dharma",
the word can be in any linga according to the अन्यपदार्थ.

सु + सुँ + धर्म + सुँ     2.2.24 अनेकमन्यपदार्थे । ~ बहुव्रीहिः समासः
प्रातिपदिकसंज्ञा         1.2.45 कृत्तद्धितसमासाश्च । ~ प्रातिपदिकम्
सु धर्म                      2.4.71 सुपो धातुप्रातिपदिकयोः । ~ लुक्
सु धर्म + अनिच्        5.4.124 धर्मादनिच् केवलात् । ~ बहुव्रीहौ समासान्ताः तद्धिताः
सु धर्म् + अन्            6.4.148 यस्येति च ।
सुधर्मन्

According to अमर, सुधर्मा is a feminine word indicating an aggregation of devas:
देवसभा, सुधर्मा

देवानां सभा देवसभा (6T) aggregation of devas
शोभनः धर्मः अस्यां देवसभायाम् अस्ति इति सुधर्मा (117B) In which there is good dharma.
सभा is a feminine word.

कल्पद्रुम says:
शोभनो धर्म्मोऽस्यामिति .अनिच् . ततः“ डाबुभाभ्यामन्यतरस्याम् .” ४ .१ . १३ . इति पक्षे डाप् .) देवसभा . इत्यमरः .
In this sense, after अनिच्, डाप् is optionally the स्त्रीप्रत्यय.
Another पक्ष is without स्त्रीप्रत्यय because डीप् by 4.1.5 ऋन्नेभ्यो ङीप् । ~ स्त्रियाम् is negated by 4.1.12 अनो बहुव्रीहेः। ~ न ङीप्.
Thus the last forms are सुधर्मा and सुधर्मन्.

सुधर्मा declines:  सुधर्मा, सुधर्मे, सुधर्माः...
सुधर्मन् declines: सुधर्मा, सुधर्मानौ, सुधर्मानः...



2016-12-02

Answer to a question "how does उपसर्ग become सुबन्तपद?"


प्र gains प्रातिपदिक-संज्ञा by 1.2.45
प्र gains निपात-संज्ञा by 1.4.58
प्र meaningfully connected to a धातु gains उपसर्ग-संज्ञा by 1.4.59
प्र meaningfully connected to a धातु also gains गति-संज्ञा by 1.4.60
प्र, being निपात, gains अव्यय-संज्ञा by 1.1.37
प्र, being प्रातिपदिक, is suffixed with सुँ by 4.1.2
प्र being अव्यय, सुँ is elided by 2.4.82
प्र is सुबन्तं पदम् by 1.4.13

प्र, being उपसर्ग/गति, is placed before धातु by 1.4.80

om.